Bài toán khó trong quản lý đô thị

Một chợ cóc trên phố Nguyễn Thị Thập, Hà Nội. Ảnh: Duy Linh

Khi vỉa hè thành nơi mưu sinh

Chỉ cần dạo quanh một vòng các tuyến phố như: Nghĩa Tân, Trần Cung, Đại Từ, Vĩnh Hưng, Nguyễn Như Đổ… hay thậm chí trong các khu đô thị như: Linh Đàm, Trung Hòa – Nhân Chính, không khó để bắt gặp cảnh tượng hàng chục người bày bán rau củ, thịt cá, hoa quả ngay trên vỉa hè, lề đường, thậm chí tràn cả xuống lòng đường. Những "khu chợ" tự phát này hình thành một cách linh hoạt, manh mún nhưng lại tồn tại dai dẳng từ năm này qua năm khác.

Các khu vực gần chợ dân sinh, bệnh viện, trường học hay lối vào các ngõ nhỏ thường là nơi họp chợ trái phép. Không biển hiệu, không thuế phí, không bảo đảm vệ sinh, những khu chợ này hoạt động theo kiểu "du kích": thấy lực lượng chức năng thì vội vàng thu dọn, rút lui; vài giờ sau lại bày bán như cũ. Thực tế này khiến công tác quản lý gặp nhiều khó khăn, gần như rơi vào thế “bắt cóc bỏ đĩa”.

Việc buôn bán tràn lan trên vỉa hè, lòng đường gây ra hàng loạt hệ lụy. Trước hết là ảnh hưởng nghiêm trọng đến trật tự an toàn giao thông. Nhiều đoạn đường vốn đã nhỏ hẹp nay lại bị chiếm dụng để bày hàng, dựng xe máy, khiến người đi bộ phải xuống lòng đường, gia tăng nguy cơ tai nạn. Vào giờ cao điểm, các khu vực có chợ cóc thường xuyên rơi vào tình trạng ùn ứ, kẹt xe, đặc biệt tại các điểm giáp ranh giữa các phường, quận.

Bên cạnh đó, chất lượng thực phẩm tại các chợ cóc là một dấu hỏi lớn. Thiếu kiểm soát nguồn gốc, bảo quản sơ sài, phơi nắng bụi bặm giữa đường – đây là môi trường lý tưởng để vi khuẩn sinh sôi, đe dọa sức khỏe người tiêu dùng. Trong khi các chợ truyền thống hoặc siêu thị phải tuân thủ các quy định nghiêm ngặt về an toàn thực phẩm, thì những người bán hàng tại chợ cóc gần như không bị kiểm soát bởi bất kỳ cơ quan chuyên môn nào.

Nguy cơ hỏa hoạn, mất vệ sinh môi trường cũng là một vấn đề đáng báo động. Nhiều người bán hàng sử dụng bếp than tổ ong hoặc bếp gas mini để nấu nướng, chế biến đồ ăn ngay tại chỗ, tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ cao. Rác thải từ hoạt động buôn bán không được thu gom đúng cách, khiến khu vực họp chợ luôn nhếch nhác, bốc mùi, ảnh hưởng tới môi trường sống của cư dân xung quanh.

V ì sao “chợ cóc” vẫn tồn tại?

Thực tế, hành vi chiếm dụng lòng đường, vỉa hè để họp chợ trái phép đã được pháp luật quy định và xử phạt khá rõ ràng. Theo quy định tại khoản 7 Điều 12 Nghị định 168/2024/NĐ-CP, hành vi sử dụng trái phép lòng đường, vỉa hè để họp chợ có thể bị phạt tiền từ 2 – 3 triệu đồng đối với cá nhân, 4 – 6 triệu đồng đối với tổ chức.

Ngoài ra, hành vi gây mất vệ sinh nơi công cộng còn có thể bị xử phạt theo Nghị định 45/2022/NĐ-CP với mức phạt lên đến 2 triệu đồng.

Đối với hành vi buôn bán thực phẩm không rõ nguồn gốc, không bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, các quy định tại Luật An toàn thực phẩm và Nghị định 115/2018/NĐ-CP cũng đã nêu rõ: người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính lên tới 100 triệu đồng tùy theo mức độ vi phạm, thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.

Tại Hà Nội, công tác xử lý tình trạng chợ cóc, chợ tạm đã được các quận, huyện triển khai nhiều năm qua. UBND TP Hà Nội cũng đã có các văn bản chỉ đạo tăng cường kiểm tra, xử lý các điểm buôn bán lấn chiếm vỉa hè, lòng đường, đặc biệt tại các khu vực trọng điểm. Tuy nhiên, việc xử lý vẫn gặp nhiều rào cản, trong đó có nhiều nguyên nhân: từ chính quyền địa phương thiếu quyết liệt, lực lượng chức năng mỏng, kinh phí hạn chế và đặc biệt là chưa có giải pháp căn cơ để giải quyết nhu cầu mưu sinh của người bán.

Một số địa phương đã triển khai các mô hình sắp xếp lại các điểm chợ cóc thành “chợ tạm có tổ chức” với cơ sở hạ tầng tạm thời, có kiểm soát của chính quyền. Tuy nhiên, mô hình này cũng bộc lộ nhiều hạn chế: thiếu kinh phí đầu tư, không thu hút được tiểu thương do vị trí bất tiện và cuối cùng lại rơi vào tình trạng bỏ hoang hoặc trở lại chợ cóc như cũ.

Giải pháp đồng bộ cần thiết

Để giải quyết vấn đề này, UBND TP Hà Nội cũng đã ban hành kế hoạch phát triển và quản lý chợ trên địa bàn năm 2025, phấn đấu hoàn thành 90% các chợ được phê duyệt phương án giá sử dụng diện tích bán hàng và đảm bảo 100% các xã, phường hiện chưa có chợ nhưng có nhu cầu được rà soát đưa vào danh mục mạng lưới chợ TP.

Năm 2025, TP dự kiến đầu tư xây mới và xây dựng lại 34 chợ, bao gồm các quận Bắc Từ Liêm, Hà Đông, Tây Hồ và nhiều huyện khác. Đồng thời, Hà Nội cũng dự kiến đầu tư cải tạo, sửa chữa, nâng cấp 71 chợ trên địa bàn, nhằm đáp ứng nhu cầu thực tế của người dân và hạn chế tình trạng chợ cóc.

Về lâu dài, các chuyên gia cho rằng cần có giải pháp đồng bộ hơn. Trước hết là rà soát lại quy hoạch hệ thống chợ dân sinh sao cho phù hợp với nhu cầu thực tế của người dân. Thứ hai, cần tăng cường công tác tuyên truyền, vận động người dân không mua hàng tại các chợ cóc – vì có cầu thì mới có cung. Đồng thời, cần có chính sách hỗ trợ sinh kế bền vững cho người bán hàng nhỏ lẻ, nhất là những người có hoàn cảnh khó khăn, để họ không phải “liều mình” mưu sinh ngoài lề luật.

Công tác phối hợp giữa các lực lượng cũng cần được tăng cường. Một số địa phương đã đề xuất thành lập tổ liên ngành gồm công an, quản lý thị trường, lực lượng trật tự đô thị và chính quyền phường, nhằm xử lý nhanh chóng, quyết liệt các điểm họp chợ trái phép. Tuy nhiên, điều quan trọng là duy trì sự kiểm tra thường xuyên, tránh tình trạng "ra quân rầm rộ rồi lại chìm vào im lặng".

	Giải tỏa tụ điểm chợ cóc trên địa bàn Thành phố Hà Nội
	Hà Nội: Xử lý, giải tỏa chợ cóc, hoạt động kinh doanh lấn chiếm lòng đường, vỉa hè