Đường Hồ Chí Minh - hiện tượng thần kỳ của chiến tranh Nhân dân trong thế kỷ XX

Xe qua ngầm trên Đường 14 trong chiến dịch chuyển quân dọc Tây Trường Sơn chuẩn bị cho Tổng tiến công năm 1975. Ảnh tư liệu của Binh đoàn 12

Tầm nhìn của Đảng với sự ra đời tuyến vận tải chiến lược Trường Sơn

“Đường mòn Hồ Chí Minh” vốn là tên gọi một con đường do cán bộ, chiến sĩ ta đặt tên khi những đội quân “Nam tiến” theo đó vào chi viện cho Nam bộ kháng chiến từ cuối năm 1945. Đến cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, con đường này được gọi là “Đường Trường Sơn huyền thoại”, còn đến quốc Mỹ và giới quân sự phương Tây gọi là “Ho Chi Minh trail”. Trong tiến trình kháng chiến chống Mỹ, con đường này được xem như là sự tiếp nối 2 con đường “Nam tiến” trước kia, được bắt đầu những năm 40 của thế kỷ XX.

Con đường “Nam tiến” lần thứ nhất diễn ra trong những năm 1941 - 1945, có tên là “Con đường quần chúng cách mạng” nối liền khu căn cứ Cao Bằng nói riêng, Việt Bắc nói chung để xuống miền xuôi, xuống tận phía Nam.

Con đường “Nam tiến” lần thứ hai có tên riêng là “Nam tiến”, từ cuối năm 1945 đến cuối năm 1946 đưa các lực lượng vũ trang, chủ yếu là các chi đội Giải Phóng quân, các đại đội Vệ Quốc đoàn vào sát cánh cùng chiến đấu với nhân dân miền Nam, giữ vững vùng tự do vừa giành được cho đến khi bùng nổ toàn quốc kháng chiến ngày 19/12/1946.

Ngay sau khi Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết, Vĩ tuyến 17 trở thành ranh giới tạm thời chia cắt 2 miền Nam - Bắc. Miền Bắc bước vào công cuộc xây dựng Chủ nghĩa xã hội. Ở miền Nam, đế quốc Mỹ và chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm tìm mọi cách phá hoại Hiệp định Giơ-ne-vơ, ra sức đàn áp, khủng bố, thực hiện các chiến dịch “Tố cộng, diệt cộng”, đặt cách mạng miền Nam trước muôn vàn khó khăn.

Tháng 1/1959, Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa II) họp, ra Nghị quyết 15 quyết định chuyển hướng cách mạng miền Nam từ đấu tranh chính trị tiến lên kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang và chuẩn bị cho kháng chiến lâu dài. Nghị quyết chỉ rõ :“Con đường phát triển của cách mạng miền Nam là khởi nghĩa giành chính quyền về tay Nhân dân”.

Thực hiện Nghị quyết 15, cách mạng miền Nam đẩy mạnh xây dựng lực lượng. Để kịp thời chi viện sức người, sức của cho chiến trường, ngày 19/5/1959, thực hiện sự chỉ đạo của Bộ Chính trị và Chủ tịch Hồ Chí Minh, Thường trực Tổng Quân ủy Trung ương đã chính thức giao nhiệm vụ cho “Đoàn công tác quân sự đặc biệt” (sau là Đoàn 559) xây dựng tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh trên bộ, cùng song hành với Đường Hồ Chí Minh trên biển.

Đây là một quyết định lịch sử mang tầm chiến lược, hết sức đúng đắn, táo bạo, sáng suốt của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, đồng thời cũng là sự cụ thể hóa đường lối chiến tranh Nhân dân. Kinh nghiệm của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, nhất là kinh nghiệm tổ chức từ tuyến chi viện cho chiến trường Điện Biên Phủ năm 1954 vào thực hiện mục tiêu chi viện cho chiến trường miền Nam, không cho đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gòn mở rộng chiến tranh ra miền Bắc, bảo vệ vững chắc hậu phương của cách mạng.

Việc mở Đường Trường Sơn cũng thể hiện nét độc đáo, tài thao lược của Đảng trong việc thực hiện chủ trương kháng chiến toàn dân, toàn diện, mỗi người dân là một chiến sĩ, cả nước hướng về miền Nam ruột thịt “Thành đồng Tổ quốc”.

Trải qua thực tiễn 16 năm ra đời của Đường Trường Sơn trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, khẳng định một thực tế rằng chính đường Trường Sơn là một chiến trường lớn đã làm phân tán lực lượng của Mỹ và tay sai, hạn chế chiến tranh phá hoại của Mỹ ra miền Bắc và làm tăng thêm sức mạnh chiến đấu của quân và dân miền Nam.

Với người Việt Nam thì Đường Trường Sơn - đường mòn Hồ Chí Minh là kết tinh của sự sáng tạo, tinh thần kiên cường, ý chí quật khởi để góp phần làm thay đổi cục diện của thế trận chiến tranh, nhưng đối với đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gòn thì vào thời điểm đó, con đường này được xem là “mối đe dọa”, “mối nguy hại” lớn nhất ảnh hưởng đến sự tồn vong của chế độ Việt Nam Cộng hòa. Đó là lý do để chính quyền Sài Gòn đã dùng mọi âm mưu thủ đoạn quyết tâm cắt đứt mạng lưới giao thông quân sự chiến lược này của ta, mà trước hết và quan trọng nhất là chúng đã tiến hành nghiên cứu kỹ lưỡng Đường mòn Hồ Chí Minh.

Trong khoảng thời gian 1959 -1968, chính quyền Việt Nam Cộng hòa đã tiến hành nhiều hoạt động nghiên cứu về Đường mòn Hồ Chí Minh. Các tài liệu cho thấy, ngay cả trong những chi tiết nhỏ nhất như chiếc bếp đun nấu trên đường, mô hình tiếp vận, các trạm tiếp vận, tổ chức Đoàn 559… đều được nghiên cứu rất kỹ lưỡng.

Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh, biểu tượng của ý chí thống nhất Tổ quốc

Quá trình xây dựng, phát triển con đường chiến lược Trường Sơn trải qua nhiều giai đoạn gắn liền với các thời kỳ phát triển của tiến trình cách mạng miền Nam trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Từ năm 1961, tuyến vận tải chiến lược “lật cánh” sang phía Tây dãy núi Trường Sơn, mở ra phương thức vận chuyển mới, tính cơ giới hóa ngày càng cao, từng bước hình thành mạng lưới vận tải từ Đông Trường Sơn sang Tây Trường Sơn gồm 3 hệ thống đường song song: đường giao liên, đường vận tải gùi thồ, đường vận tải cơ giới với những trục đường chính và những đường nhánh vươn tới các chiến trường, các địa phương một cách liên hoàn, đồng bộ.

Nhằm ngăn chặn mọi quyết tâm, nỗ lực chi viện của miền Bắc cho chiến trường miền Nam, đế quốc Mỹ và chính quyền, Quân đội Sài Gòn liên tục điều chỉnh các chiến lược chiến lược chiến tranh, ra sức bao vây, đánh phá, chi cắt tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn.

Ở trên bộ, địch sử dụng biệt kích, thám báo và các binh đoàn cơ động mở các cuộc hành quân càn quét, đánh vào các căn cứ, cơ sở của ta, đồng thời thiết lập phòng tuyến McNamara (còn gọi là hàng rào điện tử) tại khu vực giới tuyến quân sự và Đường số 9, sử dụng các thiết bị điện tử hiện đại, tinh vi, hình thành một “chiến trường điện tử” để kiểm soát chặt chẽ, ngăn chặn mọi sự xâm nhập qua tuyến đường này.

Ở trên không, đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gòn đã huy động 733.000 lượt máy bay, trong đó có cả B52, ném xuống tuyến đường gần 4 triệu tấn bom đạn, “Cây nhiệt đới”, ném bom phát quang, rải chất độc hóa học, gây mưa nhân tạo… nhằm phá hủy các căn cứ, kho tàng, bến bãi và tiêu diệt lực lượng ta trên tuyến đường Trường Sơn.

Bất chấp mọi thủ đoạn ngăn chặn của kẻ thù, quân và dân ta trên tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn vẫn ngày đêm kiên cường bám trụ, bảo đảm thông suốt từng mét đường để theo suốt sự phát triển của cuộc kháng chiến.

Đường Trường Sơn luôn tăng vượt bậc cả về số lượng lẫn chất lượng, lúc cao nhất lên tới 12 vạn người gồm các quân binh chủng và thanh niên xung phong. Bằng nỗ lực phi thường và ý chí quyết tâm thống nhất đất nước, các lực lượng của ta trên đường Trường Sơn đã xây dựng tuyến vận tải chiến lược Đường Hồ Chí Minh ngày càng hoàn chỉnh.

Các cán bộ, chiến sĩ Đoàn 559 trinh sát vạch tuyến mở đường Trường Sơn. Ảnh tư liệu

Sau 16 năm (1959 - 1975), tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh được xây dựng gồm 5 hệ thống đường trục dọc, 21 đường trục ngang ở cả phía Đông và Tây Trường Sơn vào đến tận chiến trường miền Đông Nam bộ, với 20.000 km đường cơ giới và đường giao liên, gần 1.400 km đường ống dẫn xăng dầu và hàng nghìn km đường dây thông tin kéo dài dọc suốt tuyến đã trở thành huyết mạch nối liền hậu phương lớn miền Bắc với tiền tuyến lớn miền Nam.

Con đường huyền thoại này không chỉ là tuyến vận tải quân sự, tuyến hậu cần chiến lược mà còn là một chiến trường tổng hợp, mặt trận chiến đấu quyết liệt giữa ta và địch.

Khi tuyến đường mới bắt đầu mở thì tình báo CIA Mỹ và chính quyền Sài Gòn đã sớm phát hiện nên chúng không từ mọi thủ đoạn để ngăn chặn, phá hoại, cắt đứt. Chúng đã biến Đường Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh thành chiến trường thử nghiệm hàng loạt các chiến lược, chiến thuật với tất cả các loại vũ khí chiến tranh tinh vi nhất, tối tân nhất, hiện đại nhất lúc bấy giờ để thức hiện “chiến lược ngăn chặn”, “chiến tranh bóp nghẹt” nhằm cắt đứt sự chi viện của hậu phương miền Bắc với tiền tuyến miền Nam.

Mặc dù kẻ thù ra sức ngăn chặn, hủy diệt, biến Đường Trường Sơn thành chiến trường khốc liệt nhất với hàng trăm nghìn trận không kích dội xuống Đường Trường Sơn 4 triệu tấn trên tổng số hơn 7 triệu tấn bom Mỹ ném xuống trong cả cuộc chiến tranh Việt Nam, nhưng quân và dân ta đã nêu cao ý chí quật cường, tinh thần cách mạng tiến công “Đánh địch mà đi, mở đường mà tiến”, “Sống bám cầu đường, chết kiên cường dũng cảm”, “Mặt đường là trận địa”, “Xe chưa qua, nhà chưa tiếc”…, kiên quyết giữ vững mạch máu giao thông. Bộ đội Trường Sơn đã phối hợp chặt chẽ “vận chuyển và chiến đấu, chiến đấu và vận chuyển”, tổ chức đánh hàng nghìn trận, bắn rơi hơn hai nghìn máy bay, phá hủy nhiều vũ khí, phương tiện chiến tranh của địch.

Đường Trường Sơn không ngừng phát triển, ngày càng vươn sâu, vươn cao vào chiến trường miền Nam. Từ tổ chức vận chuyển bộ theo cung ngắn, đội hình nhỏ, hoạt động theo mùa, vào ban đêm là chủ yếu, bộ đội Trường Sơn đã tiến tới sử dụng vận tải đa phương thức: đường bộ, đường sông, đường ống, tổ chức vận tải ban ngày, hoạt động quanh năm.

Không chỉ là tuyến vận tải chiến lược chi viện đắc lực cho cách mạng miền Nam, Đường Trường Sơn còn góp phần phát huy tích cực vai trò đoàn kết quốc tế, xây dựng, củng cố vững chắc liên minh đoàn kết chiến đấu đặc biệt Việt Nam - Lào - Campuchia, trở thành mạch nguồn kết nối ý chí, quyết tâm, khát vọng độc lập của mỗi dân tộc trong cuộc chiến đấu chống kẻ thù chung là đế quốc Mỹ.

Đến cuối năm 1970, vùng giải phóng Đông - Bắc Campuchia và hạ Lào rộng lớn được nối liền với vùng giải phóng Tây Nguyên của Việt Nam, tạo một hệ thống căn cứ địa hoàn chỉnh của cách mạng 3 nước Đông Dương. Từ đây, hàng nghìn tấn vũ khí, trang bị viện trợ của các nước Xã hội chủ nghĩa anh em đã đến với các địa bàn nóng bỏng ở Lào, Campuchia, góp phần bổ sung nguồn lực vật chất và tinh thần to lớn cho cách mạng nước bạn, tạo điều kiện thuận lợi cho cách mạng Lào và Campuchia tiến lên giành thắng lợi vào những thời điểm quyết định.

Nếu như 5 năm đầu (1959 - 1964), Đoàn 559 mới chỉ chuyển hàng với tới Khu 5, thì từ năm 1966 đã chuyển hàng tới Tây nguyên, Nam Bộ.

Trong 7 tháng mùa khô 1967 - 1968, toàn tuyến đã vận chuyển được 63.024 tấn hàng cho các chiến trường, bảo đảm vũ khí, hậu cần, kỹ thuật cho cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1968. Đặc biệt, trong hai năm chuẩn bị cho kế hoạch tác chiến chiến lược giải phóng miền Nam, tuyến vận tải chiến lược Trường Sơn đã chuyển cho các chiến trường số lượng vũ khí và hàng hóa kỷ lục, lên tới 410.000 tấn, góp phần to lớn vào thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Từ một đường mòn buổi ban đầu, theo bước chân của các chiến sỹ công binh, bộ đội vận tải, thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến… đường Trường Sơn đã thật sự trở thành một đại lộ được nhiều chiến sỹ và đồng bào ta gọi bằng cái tên trìu mến là “Đại lộ Hồ Chí Minh”.

Đi qua cuộc chiến tranh khốc liệt với nhiều chiến công như huyền thoại, tuyến vận tải chiến lược Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh là một sáng tạo, một kỳ tích thể hiện ý chí, sức mạnh của dân tộc Việt Nam. Đó không chỉ là tuyến hậu cần chiến lược, căn cứ chiến lược cho các chiến trường mà còn là một chiến trường tổng hợp, trực tiếp đánh Mỹ và thắng Mỹ. Chiến công của quân và dân ta trên đường Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh là tượng đài của lòng yêu nước, chủ nghĩa anh hùng cách mạng, trở thành nhân tố góp phần quan trọng vào thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước với đỉnh cao là Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử - Đại thắng mùa Xuân năm 1975, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất Tổ quốc.

Trong Sổ vàng của Bộ đội Trường Sơn, năm 1973, Tổng Bí thư Lê Duẩn đã viết: “Đường Trường Sơn là một chiến công chói lọi trong lịch sử kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của dân tộc ta. Đường Trường Sơn là con đường của ý chí quyết thắng, của lòng dũng cảm, của khí phách anh hùng. Đó là con đường nối liền Nam - Bắc, thống nhất nước nhà, là con đường của tương lai giàu có của Tổ quốc ta. Đó cũng là con đường đoàn kết của các dân tộc, của ba nước Đông Dương. Chúng ta nhất định tiếp tục đi trên con đường này để tiến tới thắng lợi hoàn toàn”. Hai năm sau, sự khẳng định một quyết tâm và niềm tin sắt đá vào thắng lợi cuối cùng của Tổng Bí thư Lê Duẩn đã trở thành hiện thực.

Trên Đường Trường Sơn - Đường mòn Hồ Chí Minh thời chống Mỹ, cứu nước, những đại quân, đại pháo, đại xa của Quân đội Nhân dân Việt Nam đã “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”, tiến vào Nam, hợp sức cùng Quân Giải phóng và đồng bào dọc đường Trường Sơn làm nên một Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975, toàn thắng vào ngày 30/4/1975 tại Dinh Độc lập, kết thúc vẻ vang sự nghiệp giải phóng miền Nam bằng Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử.

Đánh giá về vai trò quan trọng của tuyến vận tải chiến lược Trường Sơn, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã khẳng định: “Trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh là một trong những nhân tố chiến lược có vai trò quyết định đưa cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc ta đến thắng lợi hoàn toàn”.

Đối với Nhân dân Việt Nam, đường Trường Sơn mãi mãi được ghi bằng những chữ vàng rực rỡ như là một chiến tích anh hùng có một không hai trong lịch sử hàng ngàn năm giữ nước.

Mười sáu năm chiến đấu và trưởng thành, bộ đội Trường Sơn đã làm nên một kỳ tích, nâng vị trị và tầm vóc của đường Trường Sơn vượt ra khỏi phạm vi một quốc gia mà Mỹ phải nhận định đây là một trong những kiến trúc quân sự vĩ đại nhất thế kỷ XX bởi những nét nổi bật.

Thứ nhất, Đường Trường Sơn là một sáng tạo lịch sử vĩ đại của Đảng và quân đội, thể hiện sự đúng đắn và sáng tạo trong việc biến Nghị quyết 15 năm 1959 của Đảng ta về cách mạng miền Nam trở thành hiện thực trong chiến tranh cách mạng. Đường Trường Sơn đã trở thành điều kiện nền móng và tiên quyết bảo đảm sự thành công của sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Thực tiễn cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, nếu không có tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn thì không thể có thắng lợi của sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Thứ hai, Đường Trường Sơn trở thành một chiến trường có không gian rộng lớn trải dài trên địa bàn của 3 nước Đông Dương. Bộ đội Trường Sơn trên đường Trường Sơn đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chiến lược, tạo cơ sở vật chất, tạo điểm tựa vững chắc và là sức mạnh to lớn cho sự thắng lợi của cách mạng 3 nước Việt Nam - Lào - Campuchia.

Thứ ba, chiến trường Đường Trường Sơn là nơi đế quốc Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa thể hiện chiến lược phá hoại, ngăn chặn bằng không quân quy mô, hiện đại nhất, ác liệt nhất, man rợ nhất trong lịch sử chiến tranh nhân loại.

Thứ tư, Đường Trường Sơn được tổ chức lực lượng với quy mô lớn với một hệ thống giao thông liên hoàn. Bộ đội Trường Sơn với các lực lượng binh chủng hợp thành vừa đảm nhận nhiệm vụ chi viện, vừa là lực lượng tác chiến tại chỗ bảo vệ hành lang chi viện, mở rộng vùng giải phóng, vừa làm nghĩa vụ quốc tế giúp nước bạn Lào và Campuchia.

Thứ năm, hoạt động tác chiến của bộ đội Trường Sơn là sự phối hợp tác chiến hợp đồng binh chủng hợp thành, được tổ chức chỉ huy chặt chẽ chống lại mọi thủ đoạn, mọi phương tiện và vũ khí tối tân nhất của đế quốc Mỹ, góp phần vào sự sáng tạo nghệ thuật quân sự mới và độc đáo của Quân đội Nhân dân Việt Nam trong chiến tranh giải phóng, phát huy cao độ và hiệu quả thế trận chiến tranh Nhân dân.

Thứ sáu, bộ đội Trường Sơn đã tham gia thực hiện những quyết sách chiến lược của Đảng, trực tiếp tham gia vào các chiến dịch lớn và cuối cùng là cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975 với đỉnh cao là Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử.

Thứ bảy, Đường Trường Sơn là biểu tượng sinh động, là minh chứng sống động cho sự đoàn kết chiến đấu anh em giữa quân và dân 3 nước Đông Dương trong sự nghiệp chống kẻ thù chung là đế quốc Mỹ. Đường Trường Sơn là căn cứ địa vững chắc, là điểm tựa, là bàn đạp để cách mạng của mỗi nước Đông Dương phát triển, đi tới thắng lợi cuối cùng.

Năm tháng sẽ qua đi, nhưng Đường Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh và những thắng lợi của Bộ đội Trường Sơn mãi mãi được ghi vào lịch sử dân tộc ta như một kỳ tích của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước vĩ đại trong thế kỷ XX. Chúng ta tự hào về đường Trường Sơn huyền thoại và anh hùng, tự hào về con đường mang tên Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại.

Trong giai đoạn hiện nay, Đường Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh lịch sử năm xưa lại một lần nữa mang trên mình sứ mệnh lịch sử mới: Đường Trường Sơn - đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Đường Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh chính thức trở thành một tuyến quốc lộ Bắc - Nam hiện đại, gắn kết chặt chẽ các dân tộc Việt Nam, phục vụ cho khát vọng vươn lên trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc .

Triển lãm “Ký ức Đường Trường Sơn” Ngày 26-4, Trung tâm Nghệ thuật đương đại Vincom (VCCA) khai mạc triển lãm “Ký ức Đường Trường Sơn” giới thiệu tới công chúng hơn ...