Bảo tồn văn hóa làng nghề qua sản phẩm OCOP của Hà Nội

Du khách tham quan khu trưng bày gốm của Nghệ nhân ưu tú Tô Thanh Sơn tại làng gốm Bát Tràng. Ảnh: Vĩnh Quyên

Sản phẩm OCOP: cầu nối đưa làng nghề đến gần thị trường hiện đại

Sau hơn 5 năm triển khai, đến cuối năm 2024, Hà Nội đã đánh giá, phân hạng và công nhận được 3.317 sản phẩm OCOP, trong đó có 6 sản phẩm đạt hạng 5 sao, 22 sản phẩm tiềm năng 5 sao, 1.571 sản phẩm 4 sao và 1.718 sản phẩm 3 sao. Đáng chú ý, khoảng 25–27% trong số đó là sản phẩm làng nghề, tương đương khoảng 750–830 sản phẩm, cho thấy tiềm năng lớn và vai trò quan trọng của các làng nghề truyền thống trong chương trình OCOP.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, chương trình OCOP đã trở thành đòn bẩy thúc đẩy các làng nghề phát triển theo hướng chuyên nghiệp hóa, hiện đại hóa mà vẫn bảo tồn được bản sắc truyền thống. Đây không chỉ là cơ hội để gia tăng giá trị kinh tế, mà còn là cách giữ gìn và phát huy những nghề thủ công có tuổi đời hàng trăm năm.

Trước khi tham gia OCOP, nhiều làng nghề truyền thống Hà Nội gặp khó khăn trong khâu tiêu thụ, mẫu mã sản phẩm đơn điệu khó tiếp cận thị trường hiện đại. Tuy nhiên, khi bước vào chương trình OCOP, các cơ sở sản xuất được hỗ trợ đồng bộ từ đào tạo quản trị, tư vấn thiết kế mẫu mã, truy xuất nguồn gốc đến xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm.

Gốm sứ Bát Tràng (huyện Gia Lâm) là một ví dụ điển hình. Tham gia chương trình OCOP từ sớm, hiện nay Bát Tràng có hàng chục sản phẩm đạt chuẩn OCOP từ 3 đến 5 sao, không chỉ giữ vững giá trị truyền thống mà còn được cải tiến mẫu mã để phù hợp với nhu cầu thị trường. Bát Tràng hiện là điểm đến du lịch nổi tiếng, đón gần 100.000 lượt khách mỗi năm, giá trị sản xuất và thương mại đạt trên 2.000 tỷ đồng.

Tương tự, làng nghề sơn mài Hạ Thái (huyện Thường Tín), mây tre đan Phú Vinh (huyện Chương Mỹ), lụa Vạn Phúc (quận Hà Đông), khảm trai Chuyên Mỹ (huyện Phú Xuyên), hương Quảng Phú Cầu (huyện Ứng Hòa)… đã được “hồi sinh” khi sản phẩm đạt chuẩn OCOP, được tiêu thụ rộng rãi trong nước và xuất khẩu sang các thị trường quốc tế như Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, châu Âu.

Không chỉ là hàng hóa, các sản phẩm làng nghề OCOP còn mang trong mình câu chuyện về nguồn gốc, giá trị văn hóa, kỹ thuật thủ công tinh xảo và tinh thần sáng tạo, điều mà sản phẩm công nghiệp khó có thể thay thế.

Gắn kết sản phẩm OCOP và không gian du lịch văn hóa - trải nghiệm

Một điểm sáng trong quá trình bảo tồn làng nghề qua OCOP tại Hà Nội là việc gắn kết giữa sản phẩm và không gian du lịch văn hóa - trải nghiệm. Theo định hướng của TP, các sản phẩm OCOP làng nghề không chỉ dừng lại ở sản xuất - thương mại mà cần được kết nối với các mô hình du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng.

Nhiều địa phương đã chủ động phát triển mô hình du lịch làng nghề như xã Bát Tràng (huyện Gia Lâm), làng Vạn Phúc (phường Vạn Phúc, quận Hà Đông), làng Hạ Thái (xã Duyên Thái, huyện Thường Tín), làng Chuông (xã Phương Trung, huyện Thanh Oai), xã Đường Lâm (thị xã Sơn Tây)… Du khách không chỉ đến để mua sản phẩm mà còn được trải nghiệm quy trình làm gốm, nhuộm lụa, vẽ sơn mài… qua đó hiểu sâu hơn về giá trị văn hóa và nâng cao trải nghiệm tiêu dùng.

Tại làng Hạ Thái, sau khi sản phẩm sơn mài được công nhận OCOP 4 sao, lượng khách du lịch tăng đáng kể. Người dân tích cực tham gia các hoạt động trình diễn nghề, bán hàng lưu niệm tại chỗ và mở rộng mô hình “homestay làng nghề”, từ đó tạo thêm thu nhập, giữ chân người trẻ ở lại với nghề.

Nhằm phát triển lâu dài và có hệ thống, TP Hà Nội đang xây dựng “Đề án tổng thể phát triển làng nghề Hà Nội giai đoạn 2025–2030, tầm nhìn đến 2050”. Mục tiêu của đề án là bảo tồn và phát triển các làng nghề theo hướng gắn kết với chương trình OCOP, thúc đẩy chuyển đổi số, xây dựng cụm làng nghề tập trung và đào tạo nguồn nhân lực kế thừa.

TP Hà Nội cũng sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác truyền thông, tổ chức các hội chợ, triển lãm chuyên đề, liên kết với các trung tâm thương mại, siêu thị để quảng bá sản phẩm OCOP làng nghề. Đồng thời, chú trọng hỗ trợ về môi trường sản xuất, xử lý ô nhiễm tại các làng nghề, hướng tới phát triển xanh, thân thiện và bền vững.

Mới đây, TP đã công nhận thêm 14 làng nghề và làng nghề truyền thống, nâng tổng số lên 337 làng nghề, làng nghề truyền thống trên địa bàn. Việc bảo tồn văn hóa làng nghề qua OCOP chính là cách Hà Nội gìn giữ những giá trị cốt lõi của vùng đất ngàn năm văn hiến trong dòng chảy hội nhập, để từ đó khẳng định vị thế của Thủ đô trong xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu và phát triển kinh tế xanh, bền vững.