Công nghệ đang hỗ trợ sứ mệnh lớn của báo chí hiện đại

PGS.TS Nguyễn Văn Thăng Long, Phó chủ nhiệm bộ môn Truyền thông chuyên nghiệp, Đại học RMIT Việt Nam

PGS.TS Nguyễn Văn Thăng Long, Phó chủ nhiệm bộ môn Truyền thông chuyên nghiệp, Đại học RMIT Việt Nam nhận định, với sự phát triển của công nghệ số, báo chí Việt Nam đã có sự thay đổi to lớn và toàn diện trong một vài năm gần đây. Để cạnh tranh với các nguồn tin phi chính thống trên mạng xã hội, các cơ quan báo chí đã nhanh chóng nâng cấp khả năng cập nhật tin tức trong thời gian thực, đồng thời tăng cường tương tác với công chúng thông qua nhiều nền tảng số đa dạng.

Những thay đổi trong phương thức đưa tin

Nếu như trước đây các cơ quan báo chí dựa vào phóng viên cơ hữu và trang thiết bị cồng kềnh để khai thác tin tức tại hiện trường, thì nay công nghệ đã giúp mọi thứ trở nên linh hoạt hơn. Với một chiếc điện thoại thông minh hoặc máy ghi hình nhỏ gọn với độ phân giải cao, các phóng viên và cộng tác viên ở các địa phương có thể chụp ảnh, quay phim, phỏng vấn, và thậm chí phát trực tiếp mọi lúc mọi nơi có sóng điện thoại 4G, 5G. Các phần mềm viết bài hay chỉnh sửa ảnh và video cũng giúp tiết kiệm thời gian soạn và biên tập nội dung. Điều này giúp cho báo chí có thể cập nhật tin tức về sự kiện nóng một cách nhanh chóng.

Thông qua các nền tảng số của cơ quan báo chí hay của phóng viên, tin tức có thể được phân phối đến công chúng ngay lập tức mà vẫn đảm bảo chất lượng hình ảnh và âm thanh. Ngoài ra, để cung cấp các góc nhìn đa chiều, các cơ quan báo chí còn có thể khai thác thông tin từ mạng xã hội, hội nhóm trực tuyến, các trang tin tức của người có tầm ảnh hưởng (KOL), hay thậm chí từ các thiết bị ghi hình cá nhân của người dân (camera hành trình, camera an ninh, livestream tại hiện trường bằng điện thoại).

Cùng với sự thay đổi cách đưa tin, công nghệ số đã xóa đi ranh giới giữa các cơ quan báo chí như truyền hình, phát thanh, báo giấy. Trước đây, mỗi loại hình báo chí hoạt động độc lập với thế mạnh và những đặc thù riêng biệt. Tuy nhiên, giờ đây việc kết hợp nhiều hình thức truyền tải thông tin đa dạng trên nhiều nền tảng khác nhau đã trở thành chuẩn mực mới.

Ví dụ, một đài truyền hình ngoài việc phát sóng trực tiếp còn có thể cung cấp thông tin đa dạng trên nền tảng web bao gồm văn bản, hình ảnh, video và âm thanh. Ngược lại, một đơn vị báo in có thể đăng tải video, podcast, hay phát trực tiếp các sự kiện trên trang web của mình. Ngoài ra, các cơ quan báo cũng xây dựng sự hiện diện trên các ứng dụng di động và mạng xã hội nhằm tiếp cận công chúng trên nhiều nền tảng khác nhau. Sự xóa nhòa ranh giới giữa các loại hình báo chí đã tạo ra một môi trường truyền thông cạnh tranh khốc liệt hơn, nhưng tin tức cũng trở nên đa dạng và phong phú hơn.

Tương tác hai chiều và cá nhân hóa nội dung

Báo chí có vai trò then chốt cho việc xác minh và kiểm chứng thông tin. Ảnh: Freepik

Một trong những thay đổi lớn nhất là báo chí không còn giữ vai trò “người phát ngôn” một chiều. Công nghệ số cho phép các cơ quan báo chí có thể tương tác hai chiều trực tiếp với công chúng về nội dung báo chí theo thời gian thực thông qua bình luận, chia sẻ và góp ý trên các nền tảng số. Các cơ quan báo chí có thể trả lời bình luận, câu hỏi của công chúng ngay lập tức, tạo sự gần gũi và tin cậy về nguồn tin chia sẻ. Công chúng có thể gửi phản hồi trực tiếp cho nhà báo và tòa soạn, góp phần điều chỉnh các nội dung cho phù hợp.

Đáng chú ý, báo chí đã bắt đầu ứng dụng phân tích dữ liệu dựa trên trí tuệ nhân tạo (AI). Các phần mềm AI có thể phân tích, lọc và tổng hợp dữ liệu lớn từ nhiều nguồn khác nhau về hành vi, sở thích và thói quen của công chúng. Ví dụ, AI có thể phát hiện ra rằng một nhóm công chúng quan tâm đến tin tức thể thao vào buổi sáng, trong khi một nhóm khác thích đọc tin tức chính trị vào buổi tối. Dựa trên những hiểu biết đó, báo chí có thể điều chỉnh nội dung để cá nhân hóa nguồn tin tức cho mỗi người dùng sao cho phù hợp nhất với sở thích của họ trên trang tin điện tử, mạng xã hội, hoặc ứng dụng tin tức.

Các cơ quan báo chí cũng đang chú trọng đến việc trang bị cho đội ngũ của mình những công cụ và phương pháp nghiệp vụ tiên tiến. Các phóng viên và biên tập viên được đào tạo về kỹ năng phân tích nguồn tin, nhận diện các hình thức xuyên tạc thông tin tinh vi khác nhau. Họ đang nâng cao kỹ năng sử dụng các công cụ trực tuyến, các cơ sở dữ liệu uy tín, và thậm chí cả AI để rà soát, so sánh và xác minh tính xác thực của thông tin từ nhiều nguồn khác nhau.

Phát huy vai trò của báo chí hiện đại

Việc thu thập thông tin và khai thác tin tức đã trở nên linh hoạt hơn nhờ công nghệ. Ảnh: Freepik

Báo chí hiện đại, với sự chuyển mình mạnh mẽ về công nghệ và phương thức truyền tải, nên khẳng định vị thế là "vaccine" hữu hiệu, giúp thị trường miễn nhiễm với những "virus" thông tin sai lệch, đồng thời kiến tạo một môi trường kinh tế-xã hội minh bạch và đáng tin cậy.

Báo chí cần đóng vai trò then chốt trong việc xác minh và kiểm chứng thông tin. Trong khi mạng xã hội lan truyền tin tức với tốc độ chóng mặt và thường thiếu sự kiểm chứng nguồn tin rõ ràng, các cơ quan báo chí uy tín cần đặt quy trình kiểm tra đa chiều lên hàng đầu. Mỗi thông tin đều phải trải qua quá trình thẩm định nghiêm ngặt trước khi đến với bạn đọc và khán thính giả.

Không chỉ dừng lại ở việc "chữa cháy" mỗi khi có thông tin sai lệch xuất hiện trong dư luận, báo chí hiện đại cần chủ động hợp tác với các nền tảng mạng xã hội và cơ quan chức năng để xây dựng các chuyên mục kiểm chứng thông tin (fact check), qua đó giúp xác định và gắn nhãn các thông tin sai lệch, giảm thiểu khả năng hiển thị và lan truyền của chúng. Các bên liên quan có thể chia sẻ thông tin về các nguồn tin đáng ngờ, cùng nhau xây dựng các quy trình báo cáo và xử lý tin giả hiệu quả, sau đó công bố rộng rãi để cảnh báo người dân.

Báo chí cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phản biện xã hội, đặt câu hỏi về các quyết sách kinh tế, chính trị, và xã hội, từ đó thúc đẩy tính minh bạch và trách nhiệm giải thích có thuyết phục từ phía các cơ quan nhà nước. Bên cạnh đó, báo chí tiếp tục phát huy vai trò quan trọng trong việc nâng cao dân trí. Thông qua các bài viết phân tích chuyên sâu, các chuyên mục phổ cập kiến thức dễ hiểu, báo chí giúp người dân trang bị kiến thức để đưa ra quyết định cá nhân thông minh hơn.

Với sự phát triển của công nghệ số, hoạt động báo chí hiện nay không chỉ gói gọn trong việc cung cấp thông tin, mà còn bao gồm cả việc phải tận dụng công nghệ như thế nào để tăng cường trải nghiệm người dùng, thu hút sự quan tâm của công chúng, và dựa vào công nghệ để mở rộng phạm vi tiếp cận với nhiều đối tượng khác nhau, nâng cao hiệu quả hoạt động báo chí.

Bằng sự chuyên nghiệp, trách nhiệm và khả năng thích ứng với công nghệ, báo chí không chỉ cung cấp thông tin chính xác, mà còn mang đến nội dung sâu sắc, chuyên nghiệp và kịp thời, giúp nâng cao nhận thức và kết nối các thành phần đa dạng trong xã hội. Đây chính là nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Việt Nam đón làn sóng nhà máy AI toàn cầu từ cú “bắt tay” lịch sử