Giảm lãng phí thực phẩm - chìa khóa cho an ninh lương thực và phát triển bền vững

Trong bối cảnh Việt Nam đang hướng đến phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững, việc giảm lãng phí thực phẩm cần được coi là vấn đề ưu tiên.

Con số báo động

Theo Mạng lưới Ngân hàng Thực phẩm Việt Nam, trung bình mỗi năm người Việt vứt bỏ hơn 8 triệu tấn thực phẩm, gây thất thoát khoảng 3,9 tỷ USD, tương đương gần 2% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Với mức độ này, Việt Nam hiện đứng thứ hai trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương về lãng phí thực phẩm, chỉ sau Trung Quốc.

Một khảo sát được thực hiện tại các đô thị lớn cho thấy: loại thực phẩm bị lãng phí nhiều nhất là cơm, bún, phở, mì (chiếm 68%), tiếp đến là thịt, cá chế biến (53%) và rau củ (44%). Không chỉ trong hộ gia đình, thực phẩm còn bị thải loại đáng kể tại các nhà hàng, siêu thị, chợ đầu mối và cơ sở chế biến do tồn kho, quá hạn sử dụng hoặc không đạt tiêu chuẩn trưng bày.

Ở góc độ chuỗi cung ứng, tổn thất còn xảy ra từ khâu sản xuất, thu hoạch đến bảo quản, vận chuyển. Tại nhiều vùng nông thôn, kỹ thuật canh tác lạc hậu và hệ thống hậu cần chưa phát triển khiến tỷ lệ hư hỏng nông sản trước khi đến tay người tiêu dùng vẫn ở mức cao.

Hệ lụy của việc lãng phí thực phẩm

Lãng phí thực phẩm không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn để lại hậu quả môi trường nghiêm trọng. Theo Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), thực phẩm bị lãng phí toàn cầu mỗi năm lên tới 1,3 tỷ tấn, chiếm khoảng 1/3 tổng lượng thực phẩm sản xuất. Đây là nguyên nhân tạo ra gần 10% lượng khí thải nhà kính toàn cầu, chủ yếu do khí metan phát sinh từ quá trình phân hủy chất hữu cơ trong điều kiện yếm khí tại các bãi chôn lấp.

Khí metan (CH₄) có khả năng gây hiệu ứng nhà kính cao gấp hơn 20 lần so với CO₂. Ngoài ra, rác thải thực phẩm còn làm tăng chi phí thu gom, xử lý chất thải rắn, gây ô nhiễm nguồn nước, suy thoái đất và tác động xấu đến đa dạng sinh học. Đáng lo ngại, phần lớn rác thải thực phẩm tại Việt Nam vẫn chưa được phân loại và xử lý theo hướng thân thiện với môi trường.

Ở khía cạnh xã hội, lãng phí thực phẩm đặt ra nghịch lý lớn khi trong cùng một quốc gia vẫn tồn tại những nhóm dân cư thiếu dinh dưỡng và không đảm bảo an ninh lương thực. Theo báo cáo của Bộ Y tế và Tổ chức UNICEF, tỷ lệ trẻ em suy dinh dưỡng thể thấp còi tại Việt Nam vẫn ở mức gần 19% (2023), đặc biệt tại các vùng khó khăn.

Thực trạng lãng phí thực phẩm tại Việt Nam xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó nổi bật là thói quen tiêu dùng dư thừa, thiếu lập kế hoạch bữa ăn. Ảnh minh họa: shutterstock

Nguyên nhân chính và giải pháp cải thiện tình trạng lãng phí thực phẩm

Thực trạng lãng phí thực phẩm tại Việt Nam xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó nổi bật là thói quen tiêu dùng dư thừa, thiếu lập kế hoạch bữa ăn. Nhiều gia đình mua thực phẩm quá mức nhu cầu, bảo quản không đúng cách hoặc bỏ đi thực phẩm gần đến hạn sử dụng vì nghi ngại chất lượng.

Ở lĩnh vực kinh doanh ẩm thực, đặc biệt là mô hình buffet, việc không giới hạn khẩu phần, thiếu kiểm soát thói quen tiêu dùng của khách hàng dẫn đến lượng lớn thực phẩm bị bỏ lại sau mỗi bữa. Trong ngành bán lẻ, hệ thống kho lạnh và chuỗi cung ứng chưa đồng bộ khiến nhiều mặt hàng bị hư hỏng trước khi đến tay người mua.

Về mặt chính sách, khung pháp lý liên quan đến quản lý và tái phân phối thực phẩm còn thiếu và chưa rõ ràng. Các chương trình quyên góp thực phẩm còn ăn được cho người khó khăn chưa được khuyến khích mạnh mẽ do thiếu cơ chế bảo vệ pháp lý cho doanh nghiệp, tổ chức tham gia.

Để giảm thiểu lãng phí thực phẩm, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng, cùng với việc hoàn thiện thể chế, áp dụng khoa học – công nghệ và nâng cao nhận thức cộng đồng.

TS. Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), nhấn mạnh: “Một trong những nguyên nhân chính dẫn tới lãng phí thực phẩm ở Việt Nam là do thiếu đầu tư vào hạ tầng sau thu hoạch như kho lạnh, bảo quản thông minh và logistics. Cần ưu tiên phát triển chuỗi lạnh từ nông trại đến bàn ăn”.

Trong lĩnh vực dịch vụ ăn uống và bán lẻ, các chuyên gia đề xuất áp dụng công nghệ để giám sát khẩu phần, quản lý tồn kho, đồng thời khuyến khích tái sử dụng nguyên liệu và hợp tác với ngân hàng thực phẩm. Doanh nghiệp cũng nên đào tạo nhân viên về “tiêu dùng bền vững” và truyền thông tới khách hàng về việc ăn vừa đủ, tránh lấy thừa trong mô hình buffet.

Ở cấp độ cộng đồng, mô hình “ngân hàng thực phẩm” – thu gom và phân phối thực phẩm dư thừa còn sử dụng được – cần được nhân rộng. Hiện tại, một số tổ chức như Food Bank Vietnam, VietHarvest, hay Green Connect đang thực hiện các chương trình hiệu quả tại TP Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, góp phần vừa hạn chế rác thải, vừa hỗ trợ người dân có hoàn cảnh khó khăn.

TS. Trần Hữu Hiệp, chuyên gia kinh tế phát triển vùng, khẳng định: “Giảm lãng phí thực phẩm là bước đi thiết thực trong tiến trình chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn. Việt Nam cần thúc đẩy thay đổi nhận thức tiêu dùng, ứng dụng công nghệ và xây dựng hành lang pháp lý rõ ràng”.

Trong bối cảnh Việt Nam đang hướng đến phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), việc giảm lãng phí thực phẩm cần được coi là ưu tiên chính sách. Mỗi tấn thực phẩm không bị lãng phí là một bước tiến bảo vệ môi trường, giảm gánh nặng kinh tế và chia sẻ tài nguyên cho cộng đồng. Giảm lãng phí không chỉ tiết kiệm cho hiện tại, mà còn là trách nhiệm đối với tương lai.

	Bí quyết bảo quản thực phẩm đúng cách trong mùa nắng nóng
	Ngăn chặn hóa chất độc hại “len lỏi” vào bữa ăn hàng ngày
	Kiểm tra an toàn thực phẩm phải thực hiện thường xuyên và đột xuất