Sỏi tiết niệu: kẻ thù thầm lặng của hệ tiết niệu

Ảnh minh họa

TS.BS Nguyễn Minh Tuấn, Trưởng khoa Phẫu thuật Tiết niệu, Bệnh viện Bạch Mai cung cấp những thông tin quan trọng về nhận biết, điều trị và phòng ngừa căn bệnh phổ biến này.

Sỏi tiết niệu là một trong những bệnh lý phổ biến của hệ tiết niệu, được định nghĩa theo Hiệp hội Tiết niệu Hoa Kỳ (AUA) là các tinh thể rắn hình thành do sự kết tủa và kết tinh của các chất hòa tan trong nước tiểu. Những tinh thể này có thể xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trong hệ thống tiết niệu như thận, niệu quản, bàng quang, hoặc niệu đạo.

Nguyên nhân chính của sỏi tiết niệu là sự kết tụ và phát triển của các tinh thể khoáng chất trong nước tiểu, phổ biến nhất là canxi oxalate hoặc phosphate. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, sỏi có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, thậm chí dẫn đến suy thận.

Nhận biết dấu hiệu sớm của sỏi tiết niệu

Theo TS.BS Nguyễn Minh Tuấn, triệu chứng đặc trưng nhất của sỏi tiết niệu là cơn đau quặn thận. Cơn đau thường xuất hiện đột ngột từ vùng thắt lưng, lan xuống hố chậu, bụng dưới hoặc cơ quan sinh dục, kèm theo cảm giác buồn nôn và vã mồ hôi. Đây là dấu hiệu cho thấy sỏi đang di chuyển hoặc gây tắc nghẽn đường tiểu. Nếu không xử trí kịp thời, cơn đau có thể tái phát nhiều lần, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và sức khỏe của người bệnh.

Ngoài cơn đau quặn thận, người bệnh cần chú ý các triệu chứng khác như tiểu buốt, tiểu rắt, nước tiểu đục hoặc lẫn máu, đặc biệt là tình trạng tiểu ít hoặc vô niệu. Trong trường hợp sỏi gây nhiễm trùng, bệnh nhân có thể xuất hiện các triệu chứng như sốt cao, rét run và mệt mỏi kéo dài.

Đáng lưu ý là một số sỏi nhỏ hoặc sỏi nằm yên trong đường tiết niệu không gây ra triệu chứng rõ ràng, được gọi là "sỏi im lặng". Những trường hợp này thường chỉ được phát hiện tình cờ khi người bệnh đi siêu âm hoặc chụp CT trong các đợt kiểm tra sức khỏe định kỳ.

Biến chứng nghiêm trọng khi không điều trị kịp thời

Bác sĩ Nguyễn Minh Tuấn cảnh báo, sỏi tiết niệu không chỉ gây đau đớn mà còn có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời. Một trong những biến chứng thường gặp là ứ nước thận - tình trạng tắc nghẽn khiến nước tiểu ứ đọng, làm giãn đài bể thận, thậm chí có thể phá hủy chức năng thận vĩnh viễn.

Ngoài ra, sỏi còn tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển, gây nhiễm trùng tiết niệu tái diễn, viêm bể thận cấp, thậm chí nhiễm trùng huyết. Về lâu dài, sỏi không được loại bỏ sẽ làm tổn thương nhu mô thận, dẫn đến suy thận mạn tính - buộc bệnh nhân phải chạy thận nhân tạo hoặc ghép thận. Đặc biệt, những cơn đau tái phát thường xuyên khiến người bệnh mất ngủ, căng thẳng và giảm hiệu suất lao động.

Các phương pháp điều trị hiện đại và cách phòng ngừa

Theo TS.BS Nguyễn Minh Tuấn, việc lựa chọn phương pháp điều trị phụ thuộc vào kích thước, vị trí của sỏi và tình trạng sức khỏe của bệnh nhân.

Đối với sỏi nhỏ dưới 7mm, điều trị nội khoa thường được chỉ định. Bệnh nhân được khuyến cáo uống nhiều nước (2,5-3 lít/ngày), kết hợp với thuốc giãn cơ trơn và giảm đau để đào thải sỏi một cách tự nhiên. Tuy nhiên, bệnh nhân cần tái khám sau thời gian dùng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ. Nếu điều trị nội khoa không hiệu quả, sỏi không tự đào thải được thì cần can thiệp phẫu thuật để xử lý sỏi, tránh gây ra các biến chứng nguy hiểm ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng thận và sức khỏe tổng thể.

Với sỏi lớn hơn, trước đây tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL) từng là lựa chọn phổ biến nhờ ưu điểm không xâm lấn. Tuy nhiên, phương pháp này có một số nhược điểm như chỉ áp dụng được cho sỏi nhỏ trên thận hoặc niệu quản đoạn trên, có thể gây tổn thương mô xung quanh, và tỷ lệ sạch sỏi sau một lần tán còn thấp. Thay vào đó, nội soi tán sỏi ngược dòng bằng laser hiện đang được ưu tiên cho sỏi niệu quản 1/3 dưới, 1/3 giữa hoặc bàng quang, hoặc sử dụng ống nội soi mềm đưa qua đường niệu đạo (đối với sỏi niệu quản 1/3 trên hoặc sỏi thận nhỏ hơn 2cm). Phương pháp này có ưu điểm vượt trội là giúp tán vụn sỏi mà không cần rạch da, đồng thời hạn chế những tai biến mà phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể có thể gây ra.

Đối với sỏi thận lớn (trên 2cm) hoặc sỏi san hô, tán sỏi qua da (PCNL) là giải pháp tối ưu. Bác sĩ sẽ tạo một hay nhiều đường hầm nhỏ từ da vùng thắt lưng vào thận để tiếp cận trực tiếp sỏi, tán sỏi và hút các mảnh sỏi ra ngoài. Phương pháp này đặc biệt hiệu quả với sỏi cứng, sỏi kích thước lớn, với ưu điểm ít gây đau, ít xâm lấn, đường rạch da rất nhỏ (dưới 1cm) và rút ngắn thời gian nằm viện.

Trong những trường hợp phức tạp như sỏi tái phát nhiều lần gây nhiễm khuẩn tiết niệu hoặc dị tật đường tiết niệu, phẫu thuật mở vẫn là phương án cuối cùng. Tuy nhiên, nhờ sự phát triển của y học hiện đại, tỷ lệ phải phẫu thuật mở đã giảm đáng kể.

"Phòng bệnh luôn dễ dàng và ít tốn kém hơn chữa bệnh", TS.BS. Nguyễn Minh Tuấn nhấn mạnh. Để giảm nguy cơ hình thành sỏi, người dân nên uống đủ nước (2-2,5 lít/ngày), tăng cường bổ sung nước ép cam, chanh giàu citrate giúp ức chế kết tinh sỏi. Đồng thời, cần hạn chế muối, đạm động vật và thực phẩm giàu oxalat như rau bina, trà đặc, socola.

Ngoài ra, tránh nhịn tiểu để giảm nguy cơ ứ đọng cặn khoáng trong đường tiết niệu, tập thể dục đều đặn và khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt đối với những người có tiền sử sỏi hoặc rối loạn chuyển hóa.

	Đẩy mạnh chuyển đổi số y tế và ứng dụng trí tuệ nhân tạo
	Cứu sống bé trai 5 tuổi tự "thắt cổ" vì nghịch dây