Kỳ 3: Áp dụng các chế tài như một phần trong cơ chế xử phạt

Công an Thanh Hóa kiểm tra tang vật vụ án là số thuốc giả vừa thu giữ trong vụ triệt phá đường dây sản xuất, buôn bán thuốc chữa bệnh giả vào tháng 4-2025. Ảnh CACC

Kiến nghị tăng mức phạt tù, nâng mức xử phạt tiền

Tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc về đánh giá đợt cao điểm đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong lĩnh vực y tế diễn ra vào 5/2025, Trung tá Vũ Thanh Tùng, Phó Cục trưởng Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (C03), Bộ Công an cho biết, từ đầu năm đến nay, riêng về tội phạm sản xuất, buôn bán hàng giả, cơ quan công an đã khởi tố 6 vụ án với hơn 104 bị can.

Từ những vụ khởi tố tội phạm sản xuất hàng giả, cơ quan chức năng đã xác định các nhóm thủ đoạn gồm: các đối tượng lợi dụng cơ chế tự công bố sản phẩm, đăng ký tiêu chuẩn hàm lượng cao nhưng sản xuất không đúng tiêu chuẩn công bố; các sản phẩm được "thổi phồng" tính năng công dụng, lừa dối người tiêu dùng nhằm mục đích trục lợi; các đối tượng thành lập nhiều DN, đăng ký tại nhiều địa điểm khác nhau, nhập nguyên liệu, nhà máy sản xuất, đăng ký sản phẩm, truyền thông, phân phối… hoạt động khép kín để hợp thức, nhằm trốn tránh sự kiểm soát của cơ quan chức năng; các đối tượng có sự câu kết, móc nối với một số cơ quan chức năng, đơn vị liên quan để tạo điều kiện thuận lợi cho DN như cung cấp phiếu kiểm nghiệm khống để hợp thức hóa thủ tục xin công bố sản phẩm.

Mới đây, Bộ Công an đã khởi tố 5 bị can nguyên là lãnh đạo, cán bộ Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) do có một số vi phạm khi cấp giấy chứng nhận nhà máy sản xuất thực phẩm chức năng theo tiêu chuẩn GMP, cấp hồ sơ công bố sản phẩm. Các đối tượng cũng lợi dụng những hạn chế trong công tác hậu kiểm để vi phạm.

Theo Trung tá Vũ Thanh Tùng, một số tồn tại, vướng mắc, bất cập trong các văn bản pháp luật hiện hành liên quan đến lĩnh vực dược, an toàn thực phẩm, cùng với việc chậm trễ ban hành các quy định, hướng dẫn thi hành luật cũng đã tạo ra những lỗ hổng để các đối tượng lợi dụng.

"Chúng tôi đã kiến nghị tăng nâng mức xử phạt tiền trong lĩnh vực này để đảm bảo tính răn đe. Đồng thời, chúng ta cũng phải nhận thức rõ, việc phòng, chống thuốc và thực phẩm giả không chỉ là trách nhiệm của Bộ Y tế mà là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, từ T.Ư đến địa phương" - đại diện C03 cho biết.

Số vụ bị khởi tố hình sự chiếm tỷ lệ nhỏ?

Theo luật sư Bùi Quang Thu (Đoàn Luật sư TP Hà Nội), mặc dù Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 và Luật Sở hữu trí tuệ đã có những quy định rõ ràng đối với hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả, nhưng thực tế triển khai vẫn gặp không ít khó khăn. Không ít vụ việc sau khi xử lý hành chính, các đối tượng vi phạm tiếp tục tái phạm với thủ đoạn ngày càng tinh vi hơn, như thay đổi địa điểm sản xuất, sử dụng bao bì và tem nhãn giống hệt hàng thật, hoặc chuyển sang bán qua mạng xã hội, sàn thương mại điện tử – nơi còn nhiều hạn chế trong truy xuất nguồn gốc và giám sát giao dịch.

Luật sư Bùi Quang Thu nhấn mạnh, với ngành dược, hàng giả không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn đe dọa tính mạng con người. Nếu chế tài không đủ sức răn đe thì hành vi tái phạm, lợi dụng kẽ hở pháp luật là điều khó tránh khỏi. Thực tế cho thấy, số vụ bị khởi tố hình sự hiện nay chỉ chiếm một tỷ lệ rất nhỏ so với số vi phạm bị phát hiện. Theo luật sư Bùi Quang Thu, điều này xuất phát từ nhiều nguyên nhân: khó xác định mức độ thiệt hại, khó thu thập chứng cứ, đặc biệt là những quy định pháp luật chưa rõ ràng về ranh giới giữa vi phạm hành chính và hình sự. Điều này dẫn đến tình trạng các đối tượng không “ngại” khi tái phạm, bởi cái giá phải trả thấp hơn so với lợi ích thu được.

Trước thực trạng này, luật sư Bùi Quang Thu cho rằng, cần hoàn thiện hệ thống pháp luật, đặc biệt là nâng mức chế tài và xử lý hình sự nghiêm khắc hơn đối với các hành vi vi phạm.

Trong Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự năm 2025, mức xử phạt đối với các hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả đã được tăng đáng kể. Theo luật sư Bùi Quang Thu, đây là điều hết sức cần thiết. Việc nâng mức phạt tiền đối với các tội phạm vì động cơ lợi nhuận cho thấy cơ quan lập pháp đang đặt trọng tâm nhiều hơn vào công cụ răn đe tài chính nhằm chống lại các hành vi phạm tội này.

Trên thực tế, loại tội phạm này thường đem lại lợi nhuận bất chính rất lớn, trong khi các mức phạt tiền trước đây chưa đủ sức răn đe và không tương xứng với mức độ nguy hại mà hành vi gây ra. “Với các tội phạm vì lợi nhuận, hình phạt tài chính phải đủ lớn để vượt qua lợi ích tiềm năng từ hành vi phạm tội. Việc tăng mức phạt tiền là một tín hiệu rõ ràng cho thấy, Nhà nước đã lựa chọn đánh vào đúng điểm yếu nhất của loại tội phạm này – đó là nguồn lợi bất chính,” luật sư Bùi Quang Thu phân tích. Luật sư cho rằng, đây có thể là một biện pháp răn đe hiệu quả hơn đối với tội phạm kinh tế, vì mức độ rủi ro tài chính khi tham gia vào các hành vi vi phạm sẽ tăng lên đáng kể.

Cũng theo luật sư Bùi Quang Thu, sự điều chỉnh này phản ánh một sự thay đổi trọng tâm trong chính sách hình sự – chuyển từ xử lý hình sự đơn thuần sang đẩy mạnh các biện pháp tịch thu tài sản và áp dụng chế tài tài chính như một thành phần quan trọng trong cơ chế xử phạt. Điều này không chỉ giúp tăng thu ngân sách từ tiền phạt, mà còn góp phần xây dựng một khuôn khổ pháp lý vững chắc hơn trong công tác điều tra và truy tố tội phạm tài chính, kinh tế.

(Còn nữa)

Kỳ 1: Hàng giả đầu độc niềm tin của người tiêu dùng

Kỳ 2: Bất chấp quy định pháp luật vì lợi nhuận