Kỳ cuối: Giữ lửa truyền thống, tiếp bước tương lai

Văn Miếu - Quốc Tử Giám là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại về tinh thần hiếu học của dân tộc Việt Nam. Ảnh: Khánh Huy

Kết nối truyền thống với hiện đại

Tại nhiều địa phương như Đông Ngạc, Tả Thanh Oai, Phú Thị, Nguyệt Áng... các di tích gắn với truyền thống khoa bảng như đình, văn chỉ, nhà thờ họ, bia đá vẫn được bảo vệ và phát huy giá trị. Tại Đông Ngạc, nhà thờ dòng họ Đỗ, Phan được trùng tu bằng nguồn xã hội hóa, trở thành điểm tham quan và giáo dục truyền thống. Tại Tả Thanh Oai, nhà thờ họ Ngô Thì trở thành nơi hội tụ của nhiều thế hệ, nơi tổ chức các lễ giỗ tổ và vinh danh học sinh giỏi.

Chương trình “Lớp học xưa” cho phép các em trải nghiệm viết chữ Hán bằng bút lông, mài mực trên giấy dó, giúp so sánh cách học xưa và nay. Với sinh viên, các workshop như “Khi di tích kể chuyện” hay “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia trong kỷ nguyên 4.0” khuyến khích kết nối truyền thống với hiện đại. Công nghệ AR/VR, mô hình 3D cũng được ứng dụng để làm sống động trải nghiệm, giúp Văn Miếu trở thành không gian sống động của giáo dục di sản.

Thạc sỹ Đường Ngọc Hà (Phó Giám đốc Trung tâm hoạt động Văn hoá Khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám) cho biết: “trong bối cảnh hiện nay, di tích Văn Miếu – Quốc Tử Giám còn đóng vai trò là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giúp các thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về nguồn cội, về giá trị của tri thức, và khơi dậy ý thức trách nhiệm trong việc tiếp nối và phát huy truyền thống học tập của cha ông. Chúng tôi luôn chú trọng đổi mới nội dung, hình thức hoạt động để những giá trị đó không bị mai một mà ngược lại, càng trở nên gần gũi và sống động trong tâm thức cộng đồng.

Phong trào khuyến học – Lực đẩy từ cộng đồng

Tính đến đầu năm 2025, Hội Khuyến học Hà Nội có 58 đơn vị thành viên, trong đó 30 Hội Khuyến học quận, huyện, thị xã và 28 tổ chức khuyến học trong các trường đại học, cao đẳng; 579 Hội Khuyến học xã, phường, thị trấn; 6.344 Chi hội Khuyến học; 13.300 Ban Khuyến học... với tổng số 1.953.233 hội viên, bằng 23,44% dân số trên địa bàn, là địa phương có số lượng hội viên cao nhất cả nước. Các mô hình học tập như “Gia đình học tập”, “Dòng họ học tập”, “Cộng đồng học tập”, “Đơn vị học tập” và “Công dân học tập” được triển khai rộng rãi và đồng bộ. Đây là nền tảng vững chắc để xây dựng xã hội học tập toàn dân, từ cơ sở đến thành phố.

Giai đoạn 2020–2025, toàn thành phố tổ chức hơn 400 hội thảo, tọa đàm, hội nghị chuyên đề, thu hút hơn 11.000 đại biểu tham dự. Tỷ lệ "Gia đình học tập" tăng từ gần 70% lên 75%; "Đơn vị học tập" từ 91,9% lên 95,8%. Nhiều địa phương tiêu biểu như phường Yên Hòa (Cầu Giấy), xã Võng Xuyên (Phúc Thọ), thị trấn Trạm Trôi (Hoài Đức)... đã triển khai hiệu quả các mô hình và huy động được nguồn quỹ khuyến học xã hội hóa lớn mạnh.

Đáng chú ý, xã Võng Xuyên đã xây dựng mô hình "Cộng đồng học tập" với Quỹ khuyến học hơn 1,2 tỷ đồng, hỗ trợ gần 3.000 lượt học sinh – sinh viên trong 5 năm. Phường Yên Hòa hiện có tới 16 Chi hội Khuyến học dòng họ, tăng gấp 8 lần so với trước năm 2020. Các dòng họ học tập tiếp tục được duy trì, ví dụ như các dòng họ tại làng Đông Ngạc (Phạm, Phạm, Đỗ, Nguyễn, Hoàng…) đều có các quỹ khuyến học riêng của dòng họ.

Ông Phan Quốc Bảo (Trưởng tộc họ Phan – Đông Ngạc) chia sẻ: “Phường Đông Ngạc hiện có Hội Khuyến học với hơn 30 thành viên. Trong Hội có đủ đại diện của 9 tổ dân phố, 6 trường học (tiểu học và THCS), và 7 chi họ lớn (Phan, Phạm, Đỗ, Nguyễn, Hoàng…). Ngoài ra còn có đại diện từ các ban ngành như Hội phụ nữ, Mặt trận Tổ quốc, Ban quản lý di tích... Tất cả cùng hòa đồng vào công tác khuyến học. Tại dòng họ, chúng tôi tổ chức mô hình “gia đình học tập”, “chi họ học tập”. Việc khuyến học không còn là chuyện “thích thì làm” mà đã trở thành chủ trương của Đảng, Nhà nước. Mỗi năm, các chi họ rà soát con cháu có thành tích học tập để khen thưởng”.

Trường Đại học Mở Hà Nội cũng là một điểm sáng trong khối các trường đại học với việc đầu tư gần 15 tỷ đồng mỗi năm cho học bổng, nghiên cứu khoa học và các hoạt động học tập cộng đồng. Trường đồng thời hỗ trợ Hội Khuyến học thành phố xây dựng phần mềm đánh giá công dân học tập, tạo nền tảng dữ liệu cho việc xây dựng chính sách giáo dục cá nhân hóa.

Bà Nguyễn Thị Ngọc Minh (Chủ tịch Hội Khuyến học Hà Nội) khẳng định: “Phát huy truyền thống hiếu học của Thủ đô nghìn năm văn hiến là xây dựng các mô hình học tập. Trước kia, trong gia đình, mọi người quan tâm đến trẻ em học tập. Bây giờ, mô hình “Gia đình học tập” là tất cả mọi người, bao gồm cả người lớn, người già học ở mọi nơi, mọi lúc. Mô hình “Dòng họ học tập” là nơi liên kết các gia đình, dòng họ tồn tại từ ngày xưa. Giờ đây, chúng tôi xây dựng mô hình “Dòng họ học tập” ở từng địa phương, làng xã, kể cả xuyên các tỉnh, thành”. Tất cả các mô hình Gia đình học tập, Cộng đồng học tập, Đơn vị học tập, Công dân học tập… đã được Hà Nội thực hiện, hằng năm đều đạt và vượt chỉ tiêu của Trung ương Hội Khuyến học Việt Nam.

Hà Nội trên hành trình xây dựng xã hội học tập toàn diện

Hà Nội đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu trở thành một thành phố học tập toàn diện theo định hướng của UNESCO. Việc xây dựng xã hội học tập được xác định là chiến lược phát triển dài hạn, không chỉ dừng lại ở giáo dục chính quy mà lan tỏa đến mọi đối tượng, lứa tuổi, thành phần trong xã hội.

Thành phố chú trọng phát triển hệ thống học tập suốt đời, đa dạng hóa hình thức học: từ lớp học truyền thống, trực tuyến đến học qua trải nghiệm văn hóa, mô hình học cộng đồng. Các trung tâm học tập cộng đồng tại quận Hoàng Mai, quận Bắc Từ Liêm, huyện Thanh Oai… tổ chức hàng trăm lớp kỹ năng, ngoại ngữ, nghề nghiệp, công nghệ thông tin mỗi năm, phục vụ cả người cao tuổi và người lao động tự do.

Đặc biệt, việc thực hiện Nghị quyết số 23-NQ/TU ngày 31/10/2023 của Thành ủy Hà Nội về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập đến năm 2030, định hướng đến năm 2045” được coi là bước ngoặt quan trọng. Nghị quyết đặt ra mục tiêu: đến năm 2030, 100% đơn vị hành chính cấp xã có trung tâm học tập cộng đồng hoạt động hiệu quả; 100% gia đình, dòng họ, cộng đồng, đơn vị đăng ký học tập; tỷ lệ người trưởng thành tham gia học tập đạt trên 80%.

Nghị quyết 23 cũng nhấn mạnh vai trò của cấp ủy, chính quyền các cấp trong việc lồng ghép nội dung học tập suốt đời vào các chỉ tiêu phát triển kinh tế – xã hội, coi đây là động lực của phát triển bền vững. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy và học, xây dựng dữ liệu số về học tập của công dân là một trong những yêu cầu then chốt.

Kỳ 1: Dòng chảy tri thức từ đất thiêng

	Kỳ 2: Những làng khoa bảng tiêu biểu đất Thăng Long
	Kỳ 3: Hương ước, học điền và thiết chế học vấn làng xã Thăng Long